Πριν λίγο τελείωσε η παγκόσμια σύνοδος για το κλίμα στο Sharm el-Sheikh της Αιγύπτου η περίφημη (COP27). Τα αποτελέσματα είναι άκρως απογοητευτικά, αφού οι σύνεδροι απέτυχαν να φτάσουν σε μία κοινά αποδεκτή συμφωνία. Όλοι όσοι είμαστε έξω από αυτή τη διαδικασία (δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού), αναρωτιόμαστε πώς γίνεται να μη υπάρχει μία συμφωνία για την αντιμετώπιση του μεγαλύτερου κινδύνου που διατρέχει η ανθρωπότητα. Όμως, μία ψύχραιμη ματιά στα δεδομένα, εξηγεί αυτή την αποτυχία συμφωνίας, η οποία δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει.
Στη διαδικασία αυτή τα κράτη ομαδοποιούνται σε (περίπου) τρεις κατηγορίες.
Κατηγορία 1: Οι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων. Όσο κι αν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και την άμεση σύνδεσή του με την παραγωγή ορυκτών καυσίμων, το οικονομικό όφελος από αυτή τη δραστηριότητα είναι τόσο μεγάλο που τους οδηγεί σε μία αμυντική μάχη οπισθοφυλακών. Η παύση της εξόρυξης θα τίναζε στον αέρα τις οικονομίες τους, με προφανή αποτελέσματα για την σταθερότητα και μακροημέρευσή τους.
Κατηγορία 2: Οι αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι η ομάδα με τις πολυπληθέστερες χώρες στον πλανήτη. Ενεργειακά «πεινασμένες» κοινωνίες, που θέλουν να γευτούν τα οφέλη της βιομηχανικής παραγωγής και ευημερίας, που ακόμη εξαρτάται από τα ορυκτά καύσιμα που προμηθεύουν απλόχερα τα μέλη της πρώτης κατηγορίας. Αδιαφορούν σε σημαντικό βαθμό για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ή/και θεωρούν ότι η ευθύνη για τη λύση αυτού του προβλήματος πρέπει να πέσει στους ώμους αυτών που ξεκίνησαν το πρόβλημα, δηλαδή της τρίτης κατηγορίας.
Κατηγορία 3: Οι ανεπτυγμένες χώρες. Η ομάδα με τους πιο ευαισθητοποιημένους πολίτες σχετικά με αυτό το πρόβλημα. Πρωτοπορεί σε πρωτοβουλίες, οι οποίες όμως είναι ανεπαρκείς και αποτυγχάνουν να ελκύσουν τις προηγούμενες δύο ομάδες. Επιπλέον, είναι η ομάδα κρατών που ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για το πρόβλημα, αφού τα τελευταία 120 χρόνια έχει προκαλέσει είτε άμεσα, ή έμμεσα, μαζική καταστροφή του περιβάλλοντος (εξόρυξη πετρελαίου, αφανισμός τροπικών δασών, διάδοση πλαστικών, μόλυνση θαλασσών κτλ).
Η κατάταξη κρατών σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία δεν είναι πάντα προφανής, ή ακόμη και μόνιμη. Οι θέσεις των κρατών και οι προτεραιότητές τους, επηρεάζονται συχνά από γεωπολιτικές συγκυρίες (π.χ. ένας πόλεμος στη «γειτονιά» τους), τον πολιτικό κύκλο (π.χ. ένας λαϊκιστής πρόεδρος), τον οικονομικό κύκλο (π.χ. μία κρίση χρέους), ή από άλλους παράγοντες (π.χ. μία συγκυριακή συμμαχία ή ένα «δίκαιο» αίτημα).
Κάτω από την κατανομή των κρατών, υφίστανται ένα δεύτερο επίπεδο εμπλεκομένων. Αυτή είναι μία σειρά ομάδων (interest groups) τα οποία έχουν τα δικά τους συμφέρονται και πιέζουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τους οικολόγους, τις πετρελαϊκές εταιρείες, τη βιομηχανία τροφίμων, τις εταιρείες μεταφορών, τις ενώσεις καταναλωτών κτλ. Αυτές οι ομάδες αυξάνουν τον αριθμό των «παικτών», και κατ’ επέκταση καθιστούν μία ήδη σύνθετη και απαιτητική διαδικασία, ακόμη δύσκολη στον χειρισμό της.
Και γιατί όλοι αυτοί δεν μπορούν να τα βρουν; Το πρόβλημα πηγάζει από την πολυμέρεια της συγκεκριμένης διαπραγμάτευσης. Τα εμπλεκόμενα συμφέροντα πολλά, έχουν διαφορετική στόχευση, και πολύ συχνά βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση μεταξύ τους. Επιπλέον, οι θέσεις τους μπορεί να μεταβάλλονται για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Άρα η διαδικασία είναι εξαιρετικά ρευστή. Η απόπειρα να πεισθούν κάποια κράτη να αναλάβουν δράση είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Παράδειγμα: Καταλογίζεται στη Κίνα ότι είναι το κράτος που προκαλεί τη μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Η ίδια απαντά ότι εάν μετρηθεί αυτή η επιβάρυνση κατά κεφαλήν, τότε προκαλεί σχετικά μικρή επιβάρυνση και ως εκ τούτου, πρέπει οι χώρες της Δύσης να είναι αυτές που θα επωμισθούν το βάρος των όποιων αλλαγών. Γίνεται προφανές ότι κανένα κράτος δεν θα πεισθεί να κάνει τίποτα μονομερώς, γιατί απλά έχει τη δική του οπτική, η οποία κατά πάσα βεβαιότητα διαφέρει από αυτή των υπολοίπων.
Και ποια είναι η λύση; Δυστυχώς για όλους μας, αυτή την απάντηση δεν την έχει κανείς. Μπορούν όμως να εξαχθούν δύο συμπεράσματα:
- Οι ετήσιες συναντήσεις με ορισμένη χρονική διάρκεια όπως αυτή του COP27, δεν υπάρχει περίπτωση να λύσουν του πρόβλημα. Πολύ απλά, ο χρόνος που διατίθεται είναι πολύ μικρός σε σχέση με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Μία διαρκής σύνοδος με περισσότερο χρόνο για διαπραγματεύσεις / διαβουλεύσεις και συζήτηση ίσως να είναι μία καλή αρχή για έναν εναλλακτικό τρόπο διαχείρισης του προβλήματος.
- Εάν δεν βρεθεί ένα κατάλληλο μείγμα κινήτρων και κυρώσεων για κάθε μία κατηγορία κρατών, αυτά είναι απίθανο να δεσμευτούν σε κάτι που θα θεωρηθεί ότι βλάπτει μονομερώς τα δικά τους συμφέρονται ή/και ευνοεί μόνο «τους άλλους». Η εύρεση αυτού του συνδυασμού κινήτρων για να υπάρξει δέσμευση για συγκεκριμένες δράσεις και κυρώσεων για να εγκαταλειφθούν επιβλαβείς για το περιβάλλον πρακτικές είναι ο μόνος τρόπος για να σημειωθεί πρόοδος. Δυστυχώς για όλους μας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί.